In het dagblad Trouw wordt er de laatste weken toenemende aandacht gevraagd
voor de hoge druk die mensen ervaren. De cultuur van 2013 lijkt veel van ons te
verwachten. We moeten ons leven zelf vormgeven, onze eigen leider zijn en mee
kunnen doen met allerlei verhalen op de social media die spreken over gelukkige en
geslaagde feesten en avonturen.
De artikelen en opiniestukken die hierover verschenen beschrijven hoe mensen
steeds meer tegen de grenzen van het moderne levensgevoel aanlopen. De wens
om ons eigen succes te kunnen maken en breken heeft een keerzijde: we moeten te
veel.
Monique Samuël schrijft in een artikel op verzoek van genoemde krant over de hoge
eisen die onder andere de berichten op Facebook aan de – vooral jonge – lezers
stellen. Facebook gebruik je zelden om te vertellen dat je het niet naar je zin hebt,
geen succesvolle avond hebt gehad of het even niet ziet zitten. Nee: de social media
zijn er vooral om geluk, voorspoed en succes met elkaar te delen. Je vertelt eigenlijk
alleen iets, als het de moeite waard is, dat wil zeggen: als het grappig en leuk is. Je
moet een bericht kunnen liken. De ‘vind-ik-leuks’ vliegen ons bij dit medium om de
oren en stellen daarmee ongeschreven voorwaarden aan de berichten die we
posten.
Wanneer een mens dagelijks – en in sommige gevallen alle uren van de dag – wordt geconfronteerd met succesverhalen, dan doet dat wat met je. Kun je dan nog wel voor de dag komen met je depressieve gevoelens, je teleurstelling en je mislukte avond?
“…Speel vooral mooi weer, want wie twijfel toont is zwak, wie tegenvalt, valt ten prooi aan spot en hoon en wie kwetsbaar durft te zijn bereikt zeker nooit de top…”
Zo vat Samuël in haar artikel de keerzijde van Facebook samen. Ze beschrijft het effect van
de ongeschreven voorwaarden van de social media op vooral de twintigers. Een enkele keer – nauwelijks een serieus onderzoek te noemen – deelde ik in de afgelopen weken de inhoud van dit artikel met mensen om mij heen. Mijn mondelinge samenvatting roept herkenning op – en niet
alleen bij de twintigers, maar ook bij meer levenservaren mensen.
Een tweede artikel verdiept de vragen rond het moderne levensgevoel voor mij. Frits
de Lange leverde kopij voor de weekendbijlage van Trouw van 15 maart jl.
Hij gaat in op de boodschap van Stephen R. Covey. Deze bedacht al eind jaren ’80
van de vorige eeuw 7 eigenschappen van effectief leiderschap. Kort samengevat
luiden ze: wees proactief, kies een doel, stel prioriteiten, zet in op win-win situaties,
luister met je hart, werk samen en zorg dat je scherp blijft. De Lange stelt de zeven
eigenschappen op zich niet ter discussie – zolang het gaat om effectief leiderschap.
Het is een zinvol concept voor leidinggevenden in bedrijven, non-profit en overheid.
Hij doordenkt echter vooral de ontwikkeling dat de zeven eigenschappen nu ook al
worden ingebracht in het onderwijs aan de allerjongsten. Volgens De Lange wil
Covey van elk mens een mini-mangager maken.
Bij dat laatste nu stelt hij kritische vragen. Vragen waarvan ik vooral deze herken:
hoe leren kinderen nog om te gaan met hun tekort?
Samuël stelt in haar artikel eigenlijk eenzelfde vraag. En ze beantwoord de vraag met
de uitdaging om een eigen positie te durven innemen op Facebook die ook onze
kwetsbaarheid laat zien. Door ook onze minder ‘geslaagde’ levensmomenten te
delen bieden we – zo begrijp ik haar blog – een tegenstem tegen de hoge eisen die
we ons opleggen.
Een dergelijke kwetsbaarheid is in mijn ogen op zichzelf prijzenswaardig.
Tegelijk roept het ook vragen op. Wat doe je door je kwetsbaarheid te delen met
tientallen, zo niet honderden tegelijk? En wat gebeurt er met die kwetsbaarheid als
ze louter in platte tekst tot ons komt, zonder de bijbehorende non-verbale signalen?
Kwetsbaarheid kan denk ik alleen maar recht worden gedaan als er ook wordt
gekeken naar de oogopslag, als er wordt geluisterd naar de stembuiging, en de
lichaamstaal wordt gepeild. Kan dat laatste niet, dan draagt mijns inziens
kwetsbaarheid er nog niet meteen toe bij dat we beter leren omgaan met ons tekort.
Sterker nog: breed geëtaleerde kwetsbaarheid kan een volgende eis worden
waaraan we moeten voldoen.
De vraag van De Lange brengt mij bij een andere insteek om het verschil te maken
op de social media. Een verschil dat belangrijk is om lezers van bv. Facebook-
berichten te helpen zich niet te laten opjagen door alle succesverhalen.
Die andere insteek is wat mij betreft het met regelmaat bieden van (korte) verhalen
en citaten uit liederen en gedichten die een handvat kunnen bieden om ons tekort
onder ogen te komen. Dat is wat mij betreft een belangrijk deel van de boodschap
van de Bijbel. En gelukkig is die boodschap vertaald in vele zeer bruikbare verhalen
en gedichten. Die kunnen met elkaar een referentiekader bieden voor wie tegen zijn
of haar eigen grenzen aanloopt. Een verhaal kan een nieuwe ruimte bieden om te
leren omgaan met verdriet, teleurstelling en vele andere ervaringen die we
doorgaans niet zo snel zullen delen met onze virtuele contacten.
Juist in de stille week die voor ons ligt helpen vieringen, Bijbelverhalen, liederen en
gedichten ons om met het menselijk tekort om te gaan. Het lijdensverhaal van Jezus
vormt er het centrum van, gebaseerd op en verbonden met verschillende
oudtestamentische verhalen die ons vertellen over een dynamisch en vooral
persoonlijk godsbeeld: een kwetsbare God, die raakbaar is, en ons tekort deelt.
Palmpasen, 24 maart 2013.
Nico de Lange
mijn mening behulpzaam zij bij ons omgaan met het menselijk tekort.
De citaten zullen ook als losse berichten worden geplaatst op Facebook.
25/3/13 Ochtend
Als alles buiten donker is
Als alles buiten donker is,
mijn vrienden mij niet verstaan,
dan wend ik mij van hen tot U,
vind liefde in uw ogen.
Als alles in mij donker is,
en ik mijn ziel veracht,
dan wend ik mij van mij tot U,
vind liefde in uw ogen.
Als uw gelaat zo donker is,
uw toorn mij bedreigt,
dan wend ik mij van U tot U,
vind liefde in uw ogen.
Salomo Ibn Gabriol (1020-1057)
25/3/13 avond
Wij gingen vandaag
onze weg tezamen,
en zochten vertrouwd te raken
met u, met elkaar.
Nu delen wij ook
het licht in de avond.
Gun ons de slaap
die rust geeft en geneest
en zaai ook daar
uw dromen.
Dan zal ons slapen
en wachten zijn
en kunnen wij
de dag van morgen
met nieuwe ogen zien
Christiane Berkvens-Sevelink en Sytze de Vries in: Vieren en Brevieren (Zoetermeer 2009)
26/3/13 ochtend
Uit Desiderata, ook wel de “Baltimore-tekst” genoemd, auteur onbekend
Velen streven naar hoge idealen en overal ontmoet u heldendom om u heen. Blijf
uzelf, veins vooral geen genegenheid. Wees ook niet cynisch ten aanzien van de
liefde, want tegenover alle dorheid en ontgoocheling is zij eeuwig als het gras.
Aanvaard goedmoedig het klimmen der jaren, doe met gratie afstand van uw jeugd.
Ontwikkel geestkracht om u te wapenen bij onverwachte tegenslag. Maar maakt u
geen zorgen om hersenschimmen.
26/3/13 avond
Laten wij gaan. Geloof in de zegen
die onze God steeds toegezegd heeft,
in niemandsland soms worst’lend verkregen
maar die ons hoop, moed en waakzaamheid geeft,
Neem van hier mee, het vaste idee
Licht blijft de kern, vaak tastend beleefd.
Uit: Eva’s lied, nr. 99 tweede strofe
27/3/13 morgen
Uit het Achttiengebed (strofe 16)
Hoor ons gebed, Heere onze God, spaar ons en erbarm U over ons
en neem in erbarmen en welwillendheid ons gebed aan,
want God, een Hoorder van gebeden en smekingen zijt Gij.
Laat ons, onze Koning, niet ledig van voor Uw aangezicht terugkeren,
want Gij hoort het gebed van Uw volk Israël in erbarmen.
Gezegend Gij, Heere, Die het gebed hoort.
27/3/13
Israël zegt niets over de verklaring van hoe de wereld in elkaar zit.
Zij zeiden: “We weten van God alleen dat wat Hij wil dat wij doen.” Ze schreven
alleen maar op wat ze zeker wisten. En wàt weet het geloof van Israël zeker?
Absoluut zeker en onbetwistbaar?
Dat als een mens in nood mij aankijkt ik moet helpen. En dat in het aankijken van die
mens God zich openbaart, en nergens anders in.
Jan van Kilsdonk sj
28/3/13 ochtend
ZIEKENBEZOEK
Mijn vader had een lang uur zitten zwijgen bij mijn bed.
Toen hij zijn hoed had opgezet
zei ik, nou, dit gesprek
is makkelijk te resumeren.
Nee, zei hij, nee toch niet,
je moet het maar eens proberen.
Judith Herzberg, Doen en laten 1994, p. 57
28/3/13 avond
Geloven
Geloven is de schepping in verband zien
met ongeschapenheid,
de samenhang van uur en eeuwigheid,
van ziel en zand zien.
Geloven is verrukkelijk onmondig zijn,
blind zijn en zien, duizelen in het Woord,
het kind zijn dat de tijdeloosheid hoort
achter de dingen die kortstondig zijn.
Zich wonden aan de eeuwenoude vragen,
beurtelings blijdschap en verdriet zijn,
maar ieder uur van Iemand lied zijn: –
geloven is de dood niet willen dragen.
Jan Veulemans – naar Abeltje Hoogenkamp, Symbolen worden tot cimbalen
29/3/13 avond
…juist op de Goede Vrijdag [is er] een aspect dat mij als het ware aanvliegt bij lezing
van het kruisigingsverhaal. Je kunt dat kruisigingsverhaal niet horen voorlezen
zonder overstelpt te worden door alle walgelijke wreedheid van de hele wereld en de
hele geschiedenis. Het is alsof alle vervolgden die ooit zijn opgepakt, naakt
uitgekleed en gepijnigd, samen de kerk in komen en je aanklagen. Het is ondragelijk.
En tegelijk is het een opluchting, dat het nu ter sprake komt. Het zou ondragelijk zijn
als dit niet werd voorgelezen. Het staat nu vast. Het kan niet meer ontveinsd worden
en het hurkt niet in de duisternis. Het is bekend. En het is daarom nog niet dragelijk
geworden, maar het is gedragen door die naakte man bij wie wij behoren…
Willem Barnard, Stille omgang, p. 264
30/3/13 morgen
En dan nog dit…
Als je in mensen geloofd hebt
die het af lieten weten: ga dan toch door te geloven.
Als je op een wonder gehoopt hebt
dat niet is gebeurd: ga dan toch door en blijf hopen.
Als je een spoor van liefde wilde nalaten
dat werd vertrapt: ga dan nog verder met liefde.
Als je gedroomd hebt en daarna ontwaakt,
droom verder tot aan de morgen!
Talmoed
30/3/13 avond
De dood als fase van leven
Het donker is eigenlijk op zichzelf helemaal niets. Het bestaat alle maar daarin dat
het licht er niet is, het wordt vernietigd door een straal van de zon.
En de zon komt, komt vast en zeker, en daarmee de opstanding der natuur.
In de dood van de natuur liggen al kiemen van het leven. De dood is eigenlijk
helemaal niet de dood, maar een fase van het leven, dat als kiemen in de schijnbaar
verstarde lichamen voortbestaat.
Het leven en het licht moeten overwinnen, en dood en duisternis zijn alleen maar
verschijningsvormen daarvan.
Dietrich Bonhoeffer
31/3/13 morgen
Toen Rabbi Jitschak van Meir nog een jongetje was zei iemand tegen
hem: ik geef je een gulden als je me kunt zeggen waar ik God kan
vinden. Hij antwoordde: ik geef je twee gulden als je me kunt zeggen
waar ik hem niet kan vinden.
31/3/13 avond
Ga nu maar liggen liefste in de tuin,
de lege plekken in het hoge gras, ik heb
altijd al gewild dat ik dat was, een lege
plek voor iemand, om te blijven.
Rutger Kopland